Mars Keşfinin Tarihçesi

1. 1960lar-1970lerin Başı: Uçuşlar & Fotoğraflar

Mars’a ulaşmak için yapılan ilk girişim, uzay keşfinin başlangıcına yakın gerçekleşmiştir. İlk uydu olan Sputnik’in 1957’de fırlatıldığı düşünülürse, sadece üç yıl sonra Sovyetler Birliği’nin çalışmalarını Mars’a genişletmek için çalışması sıradışıdır. Ülke, Kızıl Gezegen’e ulaşmak için birçok girişimde bulunmuştur, NASA da uzay aracı Mariner 3 ile denemiştir:

• Marsnik 1 (SSCB) 10 Ekim 1960’da fırlatılmıştır, dünya yörüngesine ulaşamamıştır.
• Marsnik 2 (SSCB) 14 Ekim 1960’da fırlatılmıştır, dünya yörüngesine ulaşamamıştır.
• Sputnik 22 (SSCB) 24 Ekim 1962’de fırlatılmıştır, sadece dünya yörüngesine ulaşmıştır.
• Mars 1 (SSCB) 1 Kasım 1962’de fırlatılmıştır, uzay aracının telsizi 106 milyon kilometrede bozulmuştur.
• Sputnik 24 (SSCB) 4 Kasım 1962’de fırlatılmıştır, sadece dünya yörüngesine ulaşmıştır.
• Mariner 3 (ABD) 5 Kasım 1964’de fırlatılmıştır, koruyucu kabuk düzgünce ayrılamadığı için başarısız olmuştur.

İlk başarı:bu girişimler hedeflerine ulaşamasa da Mariner 4 ulaşmıştır. 28 Kasım 1964’de fırlatılan ABD uzay aracı, 14 Temmuz 1965’de Mars’a ilk uçan araç olmuştur ve Dünya’ya 21 fotoğraf göndermiştir. Mariner 4 fırlatıldıktan iki gün sonra, Sovyetler Birliği, Zond 2 ile tekrar denemiştir. Uzay aracı Mars’ı geçmiştir fakat telsizi bozulmuş ve gezegenlere ait herhangi bir veri gönderememiştir.

NASA 1969 yılında, Mars’a ulaşarak birkaç düzine fotoğraf göndermiş olan Mariner 6 ve 7’yi de göndermiştir. Tevafuken bütün bu uzay araçları Mars’ın kraterleşmiş alanları üzerinde uçmuşlardır. Bu da Mars’ın, Ay gibi göründüğünü düşündürerek yanlış bir ilk izlenime sebep olmuştur.

1969 ve 1971 yılları arasında birçok girişim daha olmuştur. Çoğu amaçlarına ulaşmakta başarısız olmuşlardır.

• Mars 1969A (SSCB) 27 Mart 1969’da fırlatılmıştır. Mars uydusu, Dünya yörüngesine ulaşamamıştır.
• Mars 1969B (SSCB) 2 Nisan 1969’da fırlatılmıştır. Mars uydusu, fırlatılma esnasında arızalanmıştır.
• Mariner 8 (ABD) 8 Mayıs 1971’de fırlatılmıştır. Mars uydusu, fırlatılma esnasında arızalanmıştır.
• Kosmos 419 (SSCB) 10 Mayıs 1971’de fırlatılmıştır. Mars uydusu, sadece dünya yörüngesine ulaşmıştır.

1971 yılında Sovyetler Birliği, Kızıl Gezegen’e ulaşmak için yaptığı birçok girişimden sonra sonunda başarıya ulaşmıştır. Mars 2 uydusu, 19 Mayıs 1971’de fırlatılmış, 2 Kasım’da ulaşmıştır. Ancak Mars 2, yüzeye çarpmıştır. Mars 3, 28 Mayıs 1971’de fırlatılmış ve 3 Aralık’ta ulaşmıştır. Uzay aracı, yüzeyde bozulmadan önce sadece birkaç saniye çalışmıştır fakat uydu başarıyla çalışmıştır.

Yüzey sürprizi: Mars’ın tasviri, Mariner 9’un 1971 Kasım’ında Mars’a ulaşmasıyla değişmiştir. 30 Mayıs 1971’de fırlatılan uzay aracı, büyük bir sürprize ulaşmıştır: bütün gezegen bir toz fırtınasıyla sarılmıştır. Dahası, duman bulutlarının üzerinden bir şey görünüyordur. Toz bulutu yüzeye indiğinde, bilim insanları bu görünenlerin, pasif yanardağların zirveleri olduğunu keşfetmiştir. Mariner 9 da Mars’ın yüzeyinde bir uçtan diğer uca olan bir açıklık keşfetmiştir ki daha sonra uzay aracının bunu keşfetmesiyle burası Mariner Vadisi olarak adlandırılmıştır. Mariner 9, Kızıl Gezegen’in yörüngesini izleyerek neredeyse bir yıl geçirmiş ve 7329 fotoğrafla geri dönmüştür.

2. 1970-1980ler:Marsa İnişler ve Phobosa Ulaşma Girişimleri

Mars’ın, Dünya’dan çok farklı bir gezegen olduğu aşikardır ki bu da Kızıl Gezegen’e yapılacak daha fazla görev anlamına gelmektedir. Sovyetler Birliği, uzay araçlarıyla “Mars” serisine devam etmişler fakat sadece kısmi bir başarıya ulaşmışlardır; bir uydu ve 1974’de kısaca bilgiyle dönen bir uzay aracı:

• Mars 3, 21 Temmuz 1973’de fırlatılmıştır. Arızalı Mars uydusu 10 Şubat 1974’de Mars’ı geçmiştir.
• Mars 5, 25 Temmuz 1973’de fırlatılmıştır. Mars uydusu 12 Şubat 1974’de ulaşmıştır fakat sadece birkaç gün dayanmıştır.
• Mars 6, 5 Ağustos 1973’de fırlatılmıştır. Mars uçuş modülü ve uzay aracı 3 Mart 1974’de ulaşmıştır fakat uzay aracı hızlı çarpmadan dolayı arızalanmıştır.
• Mars 7, 9 Ağustos 1973’de fırlatılmıştır. Mars uçuş modülü ve uzay aracı 3 Mart 1974’de ulaşmıştır fakat uzay aracı, gezegeni kaçırmıştır.

Viking görevleri: NASA, bu süre içinde 1975 yılında Mars’a iki çift uydu ve uzay aracı göndermiştir. Viking 1 ve Viking 2, 1976’da başarılı bir şekilde ulaşmışlardır. Viking, yıllar süren uzay araçları ve bir sürü bilgi aktarımıyla, Mars’ın ilk geniş çaplı keşfini temsil etmiştir.

• Viking 1, 20 Ağustos 1975’de fırlatılmıştır. Mars uydusu 1976 Haziran’dan 1980’e kadar ve uzay aracı da 1976 Temmuz’dan 1982’ye kadar çalışmıştır.
• Viking 2, 9 Eylül 1975’de fırlatılmıştır. Mars uydusu 1976 Ağustos’tan 1978’e kadar ve uzay aracı da 3 Eylül 1976’dan 1980’e kadar çalışmıştır. 
• Viking uyduları ve uzay araçları 50.000’den fazla fotoğrafla geri dönmüşlerdir.

İnsansız uzay roketlerinin, yüzeydeki mikropların varlığını kesin olarak ispat edemediklerinde yaşam için umutlar sönmeye başlamıştır. Viking’in başka bir büyük sonucu da, yerel atmosferin ölçümlerinden gelmiştir; bileşimin, Dünya’da bulunan göktaşlarıyla neredeyse aynı olduğu ortaya çıkmıştır. Bu da Dünya’da bulunan bazı göktaşlarının, orijinal olarak Mars’tan geldiğini kanıtlamıştır.

Sovyetler Birliği,Mars’ın uydularından biri olan Phobos’a ulaşmak için de 1980’lerde girişimler yapmıştır fakat iki görev de başarısız olmuştur.

• Phobos 1, 7 Temmuz 1988’de fırlatılmıştır. Mars uydusu ve Phobos uzay aracı 1988 Ağustos’da Mars’a giderken kaybolmuşlardır.
• Phobos 2, 12 Temmuz 1988’de fırlatılmıştır. Mars uydusu ve Phobos uydu aracı, 1989 yılı Mart’ta Phobos yakınlarında kaybolmuşlardır.

3. 1990lar: Daha İyi, Daha Hızlı ve Daha Ucuz

NASA’nın, bir sonraki Kızıl Gezegen’e ulaşma girişimi, Mars Gözlemcisi’nin 25 Eylül 1992’de gezegene fırlatılmasıyla, 1990’lı yıllarda olmuştur. Yörüngeye ulaşılması tahmin edilen 21 Ağustos 1993 tarihinden hemen önce kaybolmuştur. İletişimin kopması tamamen açıklanamasa da, uzay aracının dönmesine ve Dünya ile iletişimin kopmasına sebep olan yakıt tankının parçalanması bu olayın nedeni olarak tanımlanmıştır.

Bu kayıp gerçekten acı verici olmuştur çünkü uzay aracının tutarı çok fazladır; 1990 yıllarındaki dolarla 212 milyon dolar tutmaktadır. Son tutar 813 milyon dolar olarak hesaplanmıştır. Bu da, “daha iyi, daha hızlı, daha ucuz” görevlerini oluşturmak için, NASA içinde yeni bir hareketi başlatan faktörlerden biri olmuştur. “Daha iyi, daha hızlı, daha ucuz” (FBC) hedefleriyle, gelişmiş bilgisayar elektronikleri ve yeni takım yönetimi tekniklerinden yararlanılacak ve maliyet azaltılacaktır.

Bu süre zarfında, Mars Global Surveyor 7 Kasım 1996’da Dünya’dan ayrılmıştır ve 12 Eylül 1997’de Mars’a ulaşmıştır. 2006 yılında NASA ile bağlantısı kopana kadar, görevi birkaç kez uzatılmıştır. MGS tüm gezegenin haritasını çıkarmıştır; aynı zamanda oluklar ve hematit (suda oluşan bir mineral) gibi suyla ilgili birçok eski işaretler ortaya çıkartmıştır. Bunun verileri de gezicileri nereye yerleştireceği konusunda 2004’te NASA’ya yardımcı olmuştur. MGS, halkın ilgisini çeken fotoğraflar da çekmiştir, buna ünlü “Mars’taki Yüz” ün tekrar görüntülenmesi de dahildir.

Sovyetler Birliği’nin Mars 96 aracı 16 Kasım 1996’da fırlatılmıştır. Ancak uydu, iki uzay aracı ve iki delici, roket düştükten sonra kaybolmuştur.

FBC programının ilk görevi büyük bir başarı olmuştur. Pathfinder uzay aracı ve Sojourner gezicisi 1997 Temmuz’unda Mars’a ulaşmıştır. Pathfinder, inişi hafifletmek için bir takım hava yastığını ilk kullanan uzay aracıdır. Sojourner ise Mars’ta dolaşan ilk tekerlekli gezicidir. Pathfinder’ın bir ay, Sojourner’ın ise bir hafta dayanması beklenilir fakat ikisi de beklentilerin ötesinde 1997 Eylül’üne, Pathfinder ile iletişim kesilene kadar dayanmışlardır.

Japonya,  4 Temmuz 1998’de fırlatılan Nozomi ile Mars keşfi arenasına girmiştir. Uydu, 2003 Aralık’ta yörüngeye girmede başarısız olmuştur.

Daha sonra iki başarısız FBC görevi daha olmuştur. Bu ve diğer başarısız girişimlerden sonra FBC rafa kaldırılmıştır.

4. 2000lerden Günümüze: Geziciler ve Uydular

Mars’ta eski su kanıtlarının bulunması Mars keşfinde yenilenmeye sebep olmuştur.

Mars Odyssey 7 Mart 2001’de fırlatılmış, 24 Ekim 2001’de ulaşmıştır. Uydu uzatılmış görevini hala yürütmektedir. 15 Aralık 2010 tarihinde, Mars’ta en uzun süre hizmet eden uzay aracı rekorunu kırmıştır. Uzay aracı yaklaşık 350.000 görüntü göndermiş, birçok elementin küresel dağılımlarını haritalandırmış ve Spirit ve Opportunity gezicilerinden alınan bütün verilerin %95’inden fazlasını aktarmıştır.

Avrupa Uzay Ajansı Mars Express/Beagle 2’yi 2 Haziran 2003’de fırlatmıştır. Uydu ilk görevini 2005 Kasım’da tamamlamıştır ve uzatılmış görevini hala devam ettirmektedir.

NASA’nın iki gezicisi, Spirit ve Opportunity, 2004’te Mars’ın yüzeyine gönderilmiştir. Her biri Kızıl Gezegen’de bir zamanlar suyun aktığına dair büyük kanıtlar bulmuştur. Mart 2010’da Spirit bir kum tepeciğinde öldüğünde, Opportunity hala çalışmaktadır.

Başka bir NASA uydusu, Mars Reconnaissance Uydusu, 12 Ağustos 2005’de fırlatılmıştır. 12 Mart 2006’da gezegenin etrafında dönmeye başlamıştır. Uzay aracı, 25.000 görüntü ve 3500 radar gözlemleri içeren veriyi sağlamıştır. Sağladığı toplam veri, önceki toplanan verilerden daha fazla olmuştur.

4 Ağustos 2007’de NASA Mars Phoenix olarak adlandırılan sabit bir uzay aracı fırlatmış ve bu uzay aracı 25 Mayıs 2008’de ulaşmış ve yüzeyin altında donmuş su bulmuştur. Phoenix’in solar panelleri, sert Mars kışlarından çok fazla zarar görmüştür ve 475 milyon dolarlık uzay aracıyla iletişim Kasım 2008’de kopmuştur. Tekrar bağlantı kurma girişimlerinden sonra NASA 2010 Mayıs’ında Phoenix’in kırılıp öldüğünü ilan etmiştir. Hasar, Kızıl Gezegen’de çekilen fotoğraflarda görülmüştür.

Rusya Phobos’a ulaşmak için Phobos-Grunt ile başka bir girişimde bulunmuştur. 2011’de fırlatılmıştır fakat Dünya yörüngesinden ayrılırken bozularak 15 Ocak 2012’de parçalanmıştır. Phobos-Grunt, Amerika tarafından yürütülen, uzayda uzun bir yolculuğun mikro organizmaları nasıl etkilediğini araştırmak için tasarlanmış bir deneyle birlikte Çin’in Mars uydusuna ilk girişimini de taşımaktadır. Çin, 2011 Kasım ortasının toplam kaybı olarak, Yinghuo-1 isimli uydusunu iptal etmiştir.

Curiosity olarak adlandırılan daha güçlü bir gezici, eski yaşanabilir ortamların işaretlerini araştırmak için 2012’de Gale Krater’ine ulaşmıştır. Başlıca bulguları önceden ıslanmış alanlar bulmak, yüzeyde metan tespit etmek ve organik bileşikler (yaşamın yapı taşları olarak kabul edilir) bulmaktır. Tasarımı, geçici olarak Mars 2020 olarak adlandırılan ve ulaştığında daha gelişmiş araştırmalar yapacak başka bir geziciye ilham vermiştir.

MAVEN, 2013 Kasım’ında fırlatılmıştır ve 21 Eylül 2014’te yörüngeye ulaşmıştır. Milyarlarca yıldır neden inceldiğini daha iyi anlamak için Mars’ın atmosferindeki değişiklikleri gözlemleyecektir.

Hindistan da fırlattığı MOM adlı aracın 2014’te ulaşmasıyla, Mars’a başarıyla ulaşan bir diğer ülke olmuştur. 

Yıllardır Mars’ı keşfetmek için birçok girişimler olmuştur. Bunlardan bazıları başarısız olsa da başarıya ulaşan ve birçok veriye ulaşmamızı sağlayan girişimler de bulunmaktadır. Mars hala tam anlamıyla keşfedilemediği için muhakkak farklı çalışmalar olacaktır. Biz de, bu çalışmaları ve Mars hakkında daha fazla veriyi merakla beklemekteyiz.