Her bir insanı farklı yaratan Allah celle celaluhu öyle ki aynı insanın bir gününü bile başka bir günüyle aynı yaratmamıştır. Hal böyle olunca kişiye, zamana ve mekana bağlı olarak bazı ferdi konularda ihtilafların olması kaçınılmazdır. Hatta ihtilafların olmaması imkansız ve abestir. Farklılıklar ve muhalif fikirler ayrışmaya sebep olmak yerine bakış açısını çeşitlendirdiği için sevgi ve saygıya laiktir. Ayrışmanın özü kibirdir. “Ben doğru düşünen tarafım, benim düşündüğüm doğrudur gerisi hatalıdır” fikri kibirdendir. İbnu Mes’ud radıyallahu anh‘dan rivayete göre Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem“Kalbinde zerre miktar kibir bulunan kimse asla cennete giremez” buyurmuştur. Sevgi ve saygı sebebi olan ferdi ihtilafların da elbet bir sebebi vardır bizde sizin için İmam Hasan El-Benna’ya göre bu ihtilafların 5 nedenini sıraladık.
1. Kapasite Farklılığı
İnsanların aklı; hüküm çıkarma, delilleri anlama, anlamların derinliklerine inme ve gerçekler arasında bağlantı kurma gibi konularda birbirinden farklıdır. Din; ayet, hadis ne nasslardan oluşur. Tüm bunları akıl, dil ve dini konular çerçevesinde yorumlayıp açıklar. İnsanların aklı güçleri farklı olduğu için bu metinleri yorumlamada ihtilafa düşmek de kaçınılmazdır.
2. İlmi Farklılıklar
İnsanlar ilmi derinlik bakımından da birbirinden farklıdır. Kiminin ulaştığı ilmi seviyeye başkası ulaşamaz; kimisinin bildiğini başkası bilemez. Nitekim İmam Malik, Müslümanları aynı görüşte birleştirme teklifine karşılık Ebu Cafer’e şöyle karşılık vermiştir: Hz. Peygamberin sallallahu aleyhi ve sellem sahabeleri değişik bölgelere dağıtmış ve hepsinin yanında ilim vardır. Eğer insanları bir görüşte birleştirmeye zorlarsan, aralarında fitne çıkar.
3. Çevre Farklılığı
İnsanlar, yaşadıkları çevre bakımından da birbirinden farklıdır. Bu yüzden uygulama, çevreden çevreye de farklılık gösterebilir. Nitekim İmam Şafii radiyallahu anh Irak’ta “Kadim”, Mısır’da ise “Cedid” görüşe göre fetva vermiştir. O her iki durumda da “hakikat”i aramış; “hakikat” olduğuna inandığı ile hükmetmiştir.
4. Rivayetlere Güven Farklılığı
Bir mezhep imamı bir raviyi sağlam ve güvenilir bulduğu için rivayetini gönül rahatlığı ile alırken başka bir imam, o ravinin durumunu bildiği için onu sağlam bulmayabilir. Dolayısıyla rivayetini de kabul etmez.
5. Delilleri Değerlendirme Farklılığı
Mezhep imamlarının delilleri farklı şekillerde değerlendirmeleri, ihtilafların bir başka nedenidir. Mesela bir imam, sahabe uygulamasını ahad habere tercih ederken başka bir imam, onun bu tercihini kabul etmez ve ahad haberi daha kuvvetli bulur.
Kaynaklar
Hasan El-Benna’nın Davet Esasları kitabından alınmıştır.
