Çocuğunuzu Cihaz Bağımlılığından Uzak Tutacak 9 İpucu

1. Ebeveynle takım çalışması

Ebeveynler olarak bize düşen görev şu hadiste çok net ifade edilmiştir: İbn Ömer’in rivayetine göre, Rasulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- buyurdular:

“Hepiniz çobansınız ve hepiniz sürünüzden mes’ulsünüz. İmam çobandır ve sürüsünden mes’uldür. Erkek ailesinin çobanıdır ve sürüsünden mes’uldür. Kadın, kocasının evinde çobandır, o da sürüsünden mes’uldür. Hizmetçi, efendisinin malından sorumludur ve sürüsünden mes’uldür.” (Buhari, Muslim)

Bu yüzden, anne-babaların bu durumu nasıl ele alacaklarını beraberce konuşup karara bağlamaları son derece önemlidir.

Peki çocuklarımızın teknolojiye sürekli erişim halinde olmalarının fayda ve zararları nelerdir?

Faydalar: Televizyon şovları, elektronik oyunlar ve cep telefonları çocuklar için müthiş kaynaklar olabilir. Oyunlar sadece eğlenceli olmakla kalmaz, aynı zamanda hem eğitimsel olarak hem de geleceğin teknoloji zengini dünyasında gerekli olan yönleri bakımından çocukların düşüncelerini geliştirmeye yardımcı olabilirler. İnternet, uçsuz bucaksız bilgiye kapı açar. Çocuklar multimedya yoluyla fikirlerini bizim on yıl önce hayal bile edemediğimiz şekillerde aktarabilirler.

Zararlar: Öte yandan teknolojinin dezavantajlarından da haberdar olmalıyız. Gerçek hayatta gelişmek için çocukların hâlâ duygusal esnekliğe, sosyal rekabete ve temel okuma-yazma becerisine ihtiyaçları var. Öyleyse aşırı teknolojinin onların gerçek hayat gelişimini tehdit etmemesini veya zararlı materyallere onları maruz bırakmamasını temin etmek zorundayız.

2. Çocuğunuzun ne izlediğini takip edin

Üç yaş ve üstü çocuklar için ilgi çekici ve eğitici güzel TV çocuk programları mevcut. Hatta çocuğunuzla beraberce seyredebileceğiniz programlar bile var. Bilinçli televizyon seyri, çocuğunuzun gelişimine veaile yaşamınıza katkıda bulunabilir. Ne yazık ki bir sürü çer-çöp de var. Çocukların odalarında kendi
başlarına internet kullanımına izin verilirse, şiddet veya cinsellik içerikli filmlere veya en basitinden küfür içerikli YouTube videolarına ulaşmaları çok kolay olacaktır. Çocukların taklit ile öğrendiği hesaba katılırsa, gördükleri ve duydukları şeyleri yapmaya başlamaları kaçınılmazdır.

Tabletler ve konsol oyunları gibi internet bağlantısı olan tüm cihazların oturma odasında kullanılmasında ısrarcı olun ve çocuklarınızın onlarla ne yaptığını mutlaka bilin. Televizyon ve taşınabilir diğer cihazları çocukların odasından alın. Başka bir yol da bilgisayarda “ödev” yaptıklarızaman odalarının kapısını açık bulundurmak olabilir. Bilgisayarı kendi odanızda tutmanız da onların her istedikleri zaman kullanmalarına sınır getirecektir. TV, sinema ve DVD’de ne izlediklerini takip edin. Ev içi eğlence araçlarını evin ortak bölmesinde tutup mümkün olduğunca beraber izleyin. Mesele onlara ‘güvenmemek’ değil, bilmedikleri şeylere karşı onları korumak.

3. Net kurallar koyun

Tüm cihazların kullanımına dair kurallar koyun. Cep telefonunun sadece akşamın belli saatlerinde veya ödevler bittikten sonra kullanılmasına izin verin. Çocuğunuz tek başına bilgisayar kullanacak yaşta ise, uyması gereken kurallar olduğunu da anlayacak yaştadır. Bu kurallara uymamasının ise, başka bir kurala uymadığındakinden daha hafif bir sonucu olmamalıdır. İnterneti bağımsız kullanmaya başladığından itibaren çocuğunuzla açık bir iletişiminizin olması büyük önem taşır.

Evinize giren herhangi bir donanım veya yazılım hakkında olabildiğince bilgi sahibi olun. Eğer bu bilgiyi edinecek zaman veya enerjiniz yoksa, onu evden içeri de almayın. Kullanmak, oynamak, mesajlaşmak için her gün belli bir süre limiti koyun ve ne kadar mızmızlansalar, ağlasalar da bu limite bağlı kalın.

4. Online yabancılar tehlikesine dikkat edin

Çevrimiçi tehlikelerden bahsetmekle size çocuğunuzu korkutuyorsunuz gibi gelebilir ama bihaber olmalarındansa korkmaları daha iyidir. Nasıl gerçek dünyaya çocuklarımızı hazırlıyorsak, online dünyaya da hazırlamalıyız. Anne-babalar, pedofillerin internette çocuk avcılıkları hikayelerini duydukça çocuklarının sanal arkadaşlar edinmeleri konusunda tedirgin oluyorlar. Bazı kişilerin sohbet odalarında iddia ettikleri gibi olmadıkları bir gerçektir ve hem çocuklar hem anne-babalar buna karşı teyakkuz halinde olmalıdır. Çevrimiçi herkesin yabancı olduğunu çocuğunuza hatırlatın.

Çocuğunuza, internette tanıştığı hiçkimseye gerçek adres ve telefonunu vermemesini söyleyin. Temel amacınızın onların güvenliğini sağlamak olduğuna onları temin edin. Sanal dünyanın avantajlarını ve tehlikelerini açıklayın. Çocuğunuzun internette onları tedirgin eden, endişelendiren veya kötü hissettiren bir durum olduğunda mutlaka size bildirmeleri gerektiğini de bilmelerini sağlayın.

5. Sanaldansa gerçek ilişkileri önceleyin

Şüphe yok ki çocuğun zihinsel gelişimi sıcak insanî ilişkilere ve çevresinden edineceği birinci el tecrübelere bağlıdır. Küçük yaşta çocuk, iletişim kurmayı, geçinmeyi öğreneceği anne-babası ve diğer gerçek (sanal olmayan) kimselerle zaman geçirmeye ihtiyaç duyar. Gerçek yaşamı önce evden başlayarak keşfetmeli, ardından yerel çevresine ve daha ötesine uzanmalıdır.

Çocuklarınızla zaman geçirin; özellikle de küçüklerken.

Hz. Peygamber (aleyhissalatu vesselam)’in katibi Hanzala İbnu’r-Rebi el-Esedi (radıyallahu anh) anlatıyor: Birgün Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh)’la karşılaştık. Bana: “-Nasılsın?” diye sordu. “-Hanzala
münafık oldu”dedim. “-Sübhanallah, sen neler söylüyorsun?” diye şaşırdı. Ben açıkladım. “-Hz. Peygamber (aleyhissalatu vesselam)’in huzurunda olduğumuz sırada bize cennet ve cehennemden söz edilir, sanki gözlerimizle görmüş gibi oluruz. Oradan ayrılıp çoluk çocuğumuza, bağ bahçemize karışınca çoklukla unutup gidiyoruz”. Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh) de: “-Allah’a yemin olsun ben deaynı şeyi hissediyorum” dedi. Beraberce Hz. Peygamber (aleyhissalatu vesselam)’e gittik ve bu durumu açtık. Bize: “-Nefsimi kudret elinde tutan Zat-ı Zülcelal’e kasem olsun siz, benim yanımdaki hali dışarda da devam etirip (cennet ve cehennemi) hatırlama işini koruyabilseniz melekler sizinle yataklarınızda, yollarda müsafaha ederdi. Fakat ey Hanzala, bazan öyle bazan böyle olması normaldir (münafıklık değildir)” dedi ve son cümleyi üç kere tekrarladı.” (Muslim, Tirmizi)

6. Kitaplara zaman ayırın

Çocuğunuz okuma yazma öğrenmeye başladıkça, zihninin yavaşlaması gerekecektir. Sesleri sözcüklere, sözcükleri cümlelere dönüştürmesi, aynı zamanda okuduklarına anlam da vermesi gerekmektedir. Yazmayı öğrenmek daha da yavaşlamak demektir, zira harfleri kalemle yapmak, kelimeleri doğru yazmak ve söylemek istediğimizi doğru ifade edecek dilbilgisini uygulamak zorundayızdır. Diğer yandan, elektronik cihazlar zihni hızlandırır. Bilgisayar programları, çocukları bir an önce olsun bitsin şeklinde bir öğrenime teşvik eder. Bilgisayar oyunlarına, web sitelerine ve kaydırmaya alışkın olurlarsa, okuma ve yazmayı sıkıcı ve zahmetli bulmaları muhtemeldir. Temel öğeleri hallettiler mi genellikle alıştırma yapmaya uğraşmazlar, halbuki hakiki okur-yazarlık yıllar süren pratik gerektirir.

Çocuğunuza düzenli olarak bir şeyler okuyun. Bir sürü kitap almak zorunda da değilsiniz; kütüphaneye gidebilirsiniz. Onlara Kur’an okuyun ve ana dilinizde onlarla konuşun. Birden fazla dili de öğrenebilirler. Okumayı söktükten sonra artık günde en az yarım saat okumalıdırlar.

7. Onlarla oyun oynayın

Çocuklar oynayıp eğlendirilmeye bayılırlar ve bilgisayar oyunu üreticileri oyun dilini sinsice ele geçirmiş durumdalar. Şimdi çoğu çocuk, oyunu PlayStation’la ve Xbox’ta yapılan bir şey olarak düşünüyor. Çok fazla dijital oyun oynamak, gerçek hayatın oyunlarından -ki bu ihtiyaç duydukları bir şey- çocukları (özellikle erkek çocukları) alıkoyduğu gibi, gelişimlerini geciktirebilir de. Anne-babaaçısından bakacak olursak, görevimiz çocuklarımızın iyi şeylerden faydalanmasına yardımcı olmaktır; erken yaşta zararlı şeylerden zarar görmelerine değil.

Reklamlarda hep ‘etkileşimlilik’ varsa da, sanal oyunlarda -en azından çocuklara yönelik basit oyun veweb sitelerinde- hakiki etkileşim çok az bulunur. Çocuğun yaratıcılığını geliştirme imkanı olmadığı gibi, kontrol sahası da sınırlıdır. Fakat çocuklar kolayca etkilenirler ve iyi vakit geçirmek için bağımsız düşünmeyi öğrenmek yerine ekrana-dayalı bu cihazlara bağlanırlar.

Ne yazık ki bazı ebeveynler, küçük çocuklarının Grand Theft Auto veya Call of Duty gibi 18 yaş sınırı olan şiddet içerikli oyunlara erişimine müsaade ediyor. 10 yaş altı çocuklar da genellikle ebeveynlerini, oyunların ‘o kadar kötü olmadığına’ ikna ediyorlar. Babalar, amca/dayılar ve abiler küçük çocukların önünde bu oyunları oynuyor veya onları güçlendireceğini veya onlarla bir bağ kurduklarını düşünerek kendileriyle oynamalarına izin veriyorlar. Yetişkinlerin uyanması ve bu tür modern bilgisayar vahşetinin, çocuklar gerçek acı hissini yaşamadıkları için onları vahşete karşı duyarsızlaştırması bakımından sahiden kötü olduğunun farkına varması gerekiyor. Bu oyunların ayrıca agresif, vahşi davranışı ve kadınlara karşı olumsuz tavırları körüklediğine dair kanıtlar bulunmaktadır.

Bilgisayar oyunları heyecan verici olabilir ve bazıları yeni yeteneklerin gelişmesine yardımcı olur. Çocuğunuzun doğru seçim yapmasına yardımcı olun ve oyunları siz de oynayın ki ne/nasıl olduklarını bilin. Güç gösterisineasla yenik düşmeyin. Suçluluk psikolojisiyle çocuğunuza bir şeyler almayın. Onunla zaman geçirmeniz, onun için para harcamanızdan daha iyidir. Bu duruşu ne kadar erken sergilerseniz o kadar iyi olur ama kaç yaşında olursa olsun, kararlı olun. Eğer kararlı durursanız çocuğunuz sizi manipüle edemeyeceğini eninde sonunda anlayacaktır.

8. Öğrettiğinizi kendiniz uygulayın

Dürüst olun. Laptop/telefonunuzla ailenizle geçirdiğinizden daha fazla zaman geçiriyor musunuz? Çocuğunuzun yaptığı sadece sizi taklit etmek mi? WhatsApp’ta uzun zaman harcıyor olabilirsiniz ve eşiniz de Halo oynayarak rahatlıyor olabilir. Pek çoğumuz artık işi eve getiriyor veya evden çalışıyor ve bu durum aile zamanımızı yiyip bitiriyor. Yoğun bir günün ardından eve geldiğimizde tek istediğimiz rahatlamak ve her şeyi unutmak. Çok tutulan filmler ve sınırsız sayıda diziler de bunu yapmamızı kolaylaştırıyor. Bu konuda kendimize karşı katı bir duruş sergilemeliyiz ve gerçek ailemize ekranlardaki kurgu karakterlerden daha fazla ilgi göstermemiz gerektiğini anlamalıyız. Kendinize sürekli iyi bir örneklik oluşturup oluşturmadığınızı sorun.

Ailenizle vakit geçiriyorken bilgisayarınızı kapatın ve telefonunuzu sessize alın. E-posta ve mesaj kontrolü yapmak için belli saatler belirleyin ve buna sadık kalın. İşle aileyi ayrı tutmaya kendinizi zorlayın ve iş stresinin aile zamanınıza taşmasına izin vermeyin. Evde birden fazla işle meşgul olma dürtüsüne direnin. Örneğin yemek yiyorken televizyonu açık tutmayın ve dikkatinizi sofrada bulunan gerçek hayat etkileşimine verin.

9. Alternatifler sunun

Çocuğunuzun zaten bağımlı olduğunu ve kuralları değiştirmek için artık çok geç olduğunu mu düşünüyorsunuz? Belki de sırf yapacak başka bir şey olmadığı için bu sıradan bir faaliyet haline geldi. İşte çocukların alet başında daha uzun kalmamaları için yavaş yavaş günlük hayatlarına dahil edebileceğiniz birkaç öneri:

Yüzmeye veya bisiklet sürmeye gitmek

Kurabiye, meyve salatası, içecek gibi yapımı kolay yiyecekler yapmak

Kütüphaneye gitmek ve yemek, alıştırma, elişi kitapları gibi ortak kullanılan kitapları seçmek

Kütüphaneden alınan kitapları bir yemek, bir proje, parkta bir piknik planlamak, çocukların yemeği hazırlamada size yardım etmesi için kullanmak

Bir maskeli balo/kıyafet balosu organize etmek (Tüm kıyafetleri de evde yapabilirsiniz)

Onlara bir zanaat öğretmek: örgü, dikiş, bahçecilik gibi. Bu onlara oldukça geniş zamanı sağlıklı geçirtecektir.

Hediye vermek! Çocuklar hediyeye bayılırlar. Onlara cihazlarına belli kereden fazla dokunmamalarını tembihleyin ve vakitlerini etkin geçirdiklerini gözlemleyin; bunun üzerine onları ödüllendirin!