5 Maddede Hoca Talebe İlişkisinde Adap Nasıl Olmalı

1. İlmiyle Amil Olma

Âlimlerimiz hocada bulunması gereken ilk vasfın ilmiyle âmil olması şartını koşmuşlardır. Hocanın eğitimde başarılı olabilmesi, talebeleri tarafından ilettiklerinin anlaşılabilmesi için bunları öncelikle kendisinin yaşaması gerekiyor. Resulullah Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) hiçbir zaman kendisinin yapmadığı bir şeyi kimseden istememiştir.

Fahreddin Razi bir tefsirinde şöyle buyuruyor:

“Cennet ehli cehennem ehline bakar ve ‘Biz cennete girmenin yollarını sizden öğrenmiştik. Hâlbuki siz cehennemdesiniz, bunun sebebi nedir?’ diye sorarlar. Cehennem ehli de derki: Evet biz cennete girmenin yollarını gösterdik, öğrettik ama biz sadece size söyledik, kendimiz uygulamadık. Bunun için de bugün hak ettiğimiz yer cehennemdeyiz.” (Gazali İhya 1/58)

2. Öğrencisini Kardeş Bilmelidir

Hoca öğrencisini kardeş olarak bilmelidir. Öğrencisine sadece ilim vermemeli, onun derdiyle dertlenmeli ve onu bir evlat gözüyle görmelidir. Kardeşlik nedir?

Allahu Teâlâ (celle celalühü), Kuran-ı Kerîm’de “Mü’minler ancak kardeştir.” (Hucurât Suresi; 10. Ayeti Meali) diye bildirmiştir. Resulullah Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) müminleri “Birbirini sıkıca destekleyen aynı binanın tuğlaları, bir tarafı ağrıyınca bütün bedeni elem duyan bir vücut gibi” (Hadis-i Şerif, Buharı K. Edep) nitelendirmiştir.

3. Öğrencisinin Seviyesine İnebilmelidir

Hoca öğrencisinin seviyesine inebilmeli, onun anlayacağı dilde konuşmalıdır. Resulullah Efendimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) konuşurken dinleyenlerin söylediklerini ezberleyecek derecede anlaşılır, açık, net ve sade bir dilde konuştuğu bize bilgi olarak gelmektedir. Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) “Biz peygamberler topluluğu, insanların seviyesine inip, onların anlayabilecekleri bir dille konuşmakla emrolunduk.” (Gazali İhya 1/57) buyurmuştur.

4. Öğrencisine Şefkatle Muamele Etmelidir

Hoca öğrencisinin eksiklerini, hatalarını gördüğü zaman ona karşı şiddetten ziyade şefkatle, merhametle yumuşak bir dille yaklaşmalıdır. Resulullah Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) toplum içerisinde bir kimse bir hata yaptıysa hatasını direkt olarak kişinin yüzüne vurmamış, ima yolu göstermiştir. Hoca sert ve sinirli olup insanların hatalarını sürekli yüzüne vurursa, hatası yüzüne vurulan kimsenin utanma duygusunu ortadan kaldırmış olur. Hatalı kişi sürekli düzeltilmeye çalışılırsa vurdumduymaz hale gelebilir.

5. Kendisine Sorulan Soruları Cevaplamalı, Bilmediği Konularda Bilmiyorum Demeyi Bilmelidir.

Nahl Suresi 43. ayette Allah (celle celalühü) “Bilmiyorsanız zikir ehlinden (bilenlerden) sorunuz.” buyuruyor. Dolayısıyla soru sormak öğrencinin en tabi hakkıdır. Hocanın vazifesi kendisine sorulan sorulara cevap vermektir. Hocanın edep ve terbiye vasıflarından bir tanesi bilmediği konularda susmasını bilmek ve bilmediği sorunun cevabını bulmak için gayret göstermektir. Eğer hoca öğrencisinden özel işlerinde kendisine hizmet etmesini, haddinden fazla saygı duymasını bekliyorsa bu hocalık vasıflarından değildir. Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) “Ben size bilmediğinizi öğreten babanız konumundayım.” (Hadis-i Şerif, Ebu Davud 1/18) buyuruyor. Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de ümmetin öğreticisi olduğuna göre, öğrencinin hocasına anne, baba veya hoca, hocasının da öğrencisine ismiyle veya evladım diye hitap etmesinde bir mahsur yoktur.